تطور عاشورانگاری در منابع اهل سنت از آغاز تا پایان عصر سبط ابن الجوزی

عاشورانگاری اهل سنت از قرن دوم تا نیمه قرن هفتم مهم ترین دوره نگارش و تدوین این متون است. عاشورانگاران مورد بررسی در این پژوهش علاوه بر گرایش به عقاید عمومی اهل سنت از جمله اعتقاد به دو خلیفه اول، انتخابی بودن خلیفه و دیگر موارد، دارای گرایشهای فرعی نیز بودند که آنها را از یکدیگر متمایز کرده است. برخی از ایشان تمایل شدیدی به اهل بیت(ع) دارند و در مقابل نگاه انتقادی شدیدی نسبت به بنی امیه و حتی عثمان نشان داده اند؛ برخی دیگر همان تمایل به اهل بیت(ع) و ضدیت با بنی امیه را دارند جز آن که هوادار هر سه خلیفه قبل از امام علی(ع) هستند؛ عاشورانگارانی نیز هستند که شخص یزید را از جرم همدستی در قتل امام حسین(ع) تبرئه کرده اند. عاشورانگاری اهل سنت با تفصیل و تشریح وقایع- اگرچه نه در همه موقعیتها- آغاز شده و در ادامه با دو نوع روایت پیگیری شده است. در نوع اول مولفان با گزارش تاریخی مختصر که شامل همه موقعیتهای مربوط به وقایع عاشورا و کربلا نیست به روایت خود از عاشورا پرداخته اند و در نوع دوم کوشیده شده اکثر جزئیات و حوادث موقعیتهای مختلف بیان شود. توجه به دوره های زمانی که عاشورانگاریهای مفصل در آنها پدید آمده حاکی از این نکته است که این عاشورانگاریها ابتدا در دوران فترت خلافت بنی امیه و سپس در دوران فترت خلافت بنی عباس به وجود آمده است. عاشورانگاری های پدید آمده توسط اهل سنت از منظر دیگری نیز قابل توجه هستند. اکثر این آثار به صورت تک نگاری به نگارش در نیامده و در میان آثار بزرگ و کوچک صاحبان آن بروز و ظهور کرده است. همچنین عاشورانگاری در میان اهل سنت در شروع خود پیوند مستحکمی با سند دارد بدین معنی که نخستین عاشورانگاری تقریباً هیچ مطلبی را بدون استناد به راوی یا راویان نقل نکرده است و جالب آن که تقریباً بیش از نیمی از این راویان حوادث نیز خود از شاهدان بوده اند. اما این روش متاسفانه در ادامه با افت و خیز روبرو شده و تداوم نداشته است. عاشورانگاری اهل سنت در مقطع تاریخی مورد بحث اگر چه در دو روش تاریخنگاری و گزارش تاریخی بوده، اما نباید از تفاوت درونی همین دو نوع مذکور غفلت شود؛ زیرا روایت برخی عاشورانگاری ها از حوادث واقع گرایانه است و روایت برخی دیگر رویکردی داستانی احساسی پیدا کرده است. حوادث فراتاریخی نیز از آغاز عاشورانگاریها مورد توجه بوده و روایت شده اما با این حال تفاوتهای عمده ای در روایت عاشورانگاران مختلف یافته است که در دسته بندی تاریخی و فراتاریخی قرار می گیرد.